Między
modernizmem a postmodernizmem. Ewolucja rozwoju samorządu terytorialnego w
Europie
Dr. Marek Klimek
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Wydział
Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie
Celem artykułu jest ukazanie ewolucji rozwoju
samorządu terytorialnego w państwach europejskich (szczególnie na przykładzie
ziem polskich) i jego zmieniającej się pozycji w państwie i społeczeństwie wraz
z przejściem od epoki modernizmu do epoki postmodernizmu. Analiza obejmuje
okres od rewolucji francuskiej 1789r. do czasów współczesnych.
Samorząd terytorialny jest jedną z najstarszych form
decentralizacji administracji i kształtował się w wyniku wielowiekowej
ewolucji. Na cały kontekst jego funkcjonowania szczególny wpływ wywarły
doktryny filozoficzno-prawne oraz przemiany społeczne i polityczne jakie
dokonywały się w XIX i XX-wiecznej Europie.
W państwach europejskich możemy wymienić kilka modeli
samorządu. Model francuski historycznie opierał się na zasadzie centralizmu,
model angielski przez wieki był budowany w oparciu o zasadę decentralizacji. Doświadczenia
polskie dotyczące rozwoju samorządności były w dużym stopniu zdeterminowane
rozwiązaniami narzuconymi przez państwa obce – w XIX wieku przez zaborców, a w
XX – przez ZSRR w warunkach reżimu komunistycznego. W warunkach braku
suwerenności państwowej, narzucone rozwiązania ustrojowe w bardzo ograniczonym
stopniu pozwalały zarządzać społeczności swoimi sprawami (okres zaborów), a
niekiedy zupełnie to uniemożliwiały (okres PRL). Przełom roku 1989 w Polsce
oraz w innych krajach Europy środkowo-wschodniej oznaczał zainicjowanie
przemian ustrojowych, których konsekwencją było rzeczywiste upodmiotowienie
społeczeństwa wyrażające się m. in. decentralizacji administracji, w rozwoju
samorządów działających w oparciu o zasadę samodzielności i niezależności (ale
pod nadzorem administracji rządowej).